Aktarma Organları

Tanım

Motorun gücünü çekici tekerleklere aktaran sistemdir.

Volan, vites kutusu (şanzıman), kavrama (debriyaj), diferansiyel, şaft ve aks’tan oluşur.

Debriyaj (Kavrama) Sistemi

Araç ilk harekete geçerken, motorun hareketini tekerleklere ileterek sarsıntısız bir kalkış sağlamaya yarar. Bundan başka, araç hareket halindeyken, motorun hareketini motorda bırakarak vites değiştirme imkânı sağlamaya yarar.

Debriyaj Sistemi Parçaları

• Volan
• Debriyaj baskısı
• Debriyaj balatası
• Debriyaj bilyası
• Debriyaj pedalı
• Debriyaj çatalı

Debriyaj Sisteminin Çalışma Prensipleri

Motor çalışır durumdayken hareket volandan debriyaj balatasına geçer. Balatanın ortasında priz direk mili aracılığı ile vites kutusuna iletilir.
Debriyaj pedalına basıldığında ayırma çatalı bilyayı iterek baskının parmaklarını bastırır. Volanla debriyaj balatası birbirinden ayrılır. Motorun hareketi volanda kalır. Balataya hareket geçmediği için vites kutusuna hareket geçmez ve bu esnada vites değiştirilir.

Debriyaj Sistemi Bakımı ve Basit Arızaları

Araç vitese takıldıktan sonra debriyaj pedalına ayak sertçe çekilirse balatanın aşınmasına, aracın sartıntılı kalkmasına, motorun durmasına veya aktarma organlarının hasar görmesine sebep olur. Bunun için debriyaj pedalından ayak, sert bir şekilde çekilmemelidir.
Gereksiz yere ayak debriyaj pedalı üstünde alışkanlık haline getirilip bırakılırsa, debriyaj bilyası bozulur, balatası aşınır.

Debriyaj pedalına basıldığında, debriyaj balatası le volanın ayrıldığı noktaya ayrıma noktası, debriyajdan ayak çekildiğinde ise debriyaj balatası ile volanın kavraştığı noktaya ise kavrama noktası denir ve bunun ayarının yapılması gerekir.

Debriyaj balatasının sıyrılması, aşınması ve yağlanması durumunda motorun hareketi vites kutusuna tam iletilmez. Gaz pedalına ayak basıldığında motorun devri artar. Ancak aracın hızı motor devrine göre artmaz. Bu duruma “kavrama kaçırması” denir.
Debriyaj pedalına basıldığında, balata volandan ayrılmıyorsa, araç vitese geçmez, geçse bile sesli geçer.

Vites Kutusu (Şanzıman)

Motorla şaftın arasındaki irtibatı keserek motorun hareketini vites kutusunda bırakır. Buna “vitesin boşta olması” denir.
Yol ve trafik durumuna göre, araca uygun hız ve güç verir. Birinci vites kalkış vitesidir. Vites büyüdükçe güç düşer hız artar.

Bakımı ve Aracın Kullanma Kılavuzuna Göre Belli Kilometre Dolunca Yağının Değiştirilmesi

Vites kutusunun içinde çok sayıda dişli bulunur. Örneğin; araç beş vitesli ise beş tane vites dişlisi, grup dişlisi, geri vites dişlileri, viteslere takmakta kolaylık sağlayan sekrome, kilit tertibatı vs. bulunur. Bu dişlilerin çalışabilmesi için vites kutusunun içinde yağ bulunması gerekir. Aracın kullanma kılavuzuna göre belli kilometrelerde vites kutusunun yağına bakılmalı ve değiştirilmelidir. Genellikle vites kutularında 90w – 140w numra dişli yağı konulursa da aracın kullanma kılavuzunda yazan cinste yağ kullanılır. Şoför mahallinde kilometre saati çalışmıyorsa, kilometre dişlisi bozulmuş, kilometre teli kopmuş veya kilometre saati bozulmuş olabilir.
Vites geriye takıldığı zaman, aracın arkasındaki geri vites lambalarının yanmalarını sağlayan, vites kutusu üzerinde bulunan geri vites müşiri vardır. Geri vites lambaları yanmıyorsa, sigortası atmış, müşürü arızalanmış veya ampuller patlamış olabilir. Geri vites lambaları devamlı yanıyorsa müşir arızalanmıştır.
Araç, geri vitesine takılmıyorsa debriyaj pedalından ayak çekilir, yeniden basılır.
Aracın altına eğilip bakıldığında vites kutusunun ön ve arkasından yağ kaçağı olup olmadığı incelenir. Yağ kaçağı varsa ihmal edilmeden tamirciye götürülmelidir.

Şaft (Kardan Mili)

Vites kutusundan almış olduğu hareketi düzgün bir şekilde diferansiyele iletir.
Motoru önde bulunan ve önden çekişli olan araçlarda diferansiyel ve vites kutusu yan yana olduklarından şaft bulunmaz. Örneğin; Renault marka araçlar böyledir.

Diferansiyel

Şafttan gelen hareketi 90 derece kırarak akslar aracılığı ile tekerleklere iletir.
Virajlarda içteki tekerleğin daha az, dıştaki tekerleğin daha fazla devirde dönmesini sağlayarak aracı savrulmasını önler.
Diferansiyeli önde olan araçlara önden çekişli araç, arkada bulunan araçlarda ise arkadan itişli araç denir. Bazı araçlarda dört tekerlek de motordan hareket alır. Bunlara arazi tipi araçlar denir. Bu tip araçlarda iki diferansiyel ve iki şaft bulunur.

Bakımı ve Aracın Kullanma Kılavuzuna Göre Belli Kilometreler Dolunca Yağının Değiştirilmesi

İçerisinde bulunan dişlilerin aşınması nedeniyle oluşan boşluklar hareket iletimini güçleştirir. Diferansiyelden aşırı seslerin çıkmasına neden olur. Bu ses yüksek hızlarda ayak gaz pedalından çekildiği anda vınlama (ötme) şeklindedir. Ayak gaz pedalına basıldığı anda kesilir.
Diferansiyelin önünde bulunan yağ keçesine, kapağında yağ kaçağı olup olmadığına bakılmalıdır. Aracın kullanma kılavuzuna göre belli kilometre dolunca yağı değiştirilmeli ve yağ kontrolü yapılmalıdır. Genel olarka 90w – 140w numara dişli yağı kullanılsa da aracın koltuğunda hangi cins yağ yazıyorsa o kullanılmalıdır.

Akslar

Diferansiyelin hareketini tekerleklere iletir.
Aksla aks kovanı arasında bulunan aks keçesi aşındığında, diferansiyel yağı fren balatalarını yağlar. Aracın kampanaları söküldüğünde yağ sızıntısı olup olmadığına bakılmalı, varsa keçeler değiştirilmelidir.